Κρύσταλλο από το παρελθόν: vintage φακοί και DSLR

Πολλοί από εμάς, έχει τύχει να χειριστούμε στα παιδικά μας χρόνια κάποιο ρωσικό Helios 44-2 μιας παλιάς Zenit, ή κάποιον Canon FD 50 f1.4 πάνω σε μια φιλμάτη Canon Α1, ενδεχομένως τις πρώτες μηχανές που εκτελούσαν χρέη οικογενειακής κάμερας στο σπίτι. Αρκετά χρόνια αργότερα, ασχολούμενοι με το ψηφιακό βίντεο και τις DSLR, και ορμώμενοι κυρίως από οικονομικά κίνητρα, ερχόμαστε να ανακαλύψουμε και πάλι τις χάρες των παλαιών manual φωτογραφικών φακών και αυτά που προσφέρουν στην ψηφιακή εικόνα.

Ο σημερινός χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει συνειδητά, και ίσως και αποκλειστικά, φωτογραφικούς φακούς vintage από τη δεκαετία του ’50 του ’60 και του ’70 τόσο για το βίντεο όσο και για τη φωτογραφία με DSLR. Σίγουρα, πέρα από την πλούσια ιστορία τους, οι φακοί αυτοί έχουν κάτι διαφορετικό να πουν ακόμη και στη σημερινή ξέφρενη κούρσα των megapixel και του full HD (βλέπε 4Κ οσονούπω) βίντεο.

Η φωτογραφική μηχανή Ζeiss ikon Piccolette του 1919 επάνω στην Canon 5d Mark III του 2012!

Οικονομικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις

Αφού αγοράσουμε τη DSLR μας και τη χρησιμοποιήσουμε λίγο, όλοι καταλαβαίνουμε κάποια στιγμή ότι ο κιτ φακός δεν είναι αρκετός για να καλύψει όλες μας τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Όμως, πολλές φορές, οι μοντέρνοι φακοί με το πλαστικό σώμα, τις ακριβές επιστρώσεις και τα σύνθετα ηλεκτρονικά για το autofocus ή/και το χειρισμό του διαφράγματος καταλήγουν να κοστίζουν σχεδόν μια περιουσία. Αντίθετα, οι παλαιοί φωτογραφικοί φακοί, κατασκευασμένοι εξολοκλήρου από μέταλλο και γυαλί, δεν περιλαμβάνουν σύνθετα ηλεκτρονικά μέρη. Μπορούν δε συχνά να αποκτηθούν ως μεταχειρισμένοι σε κλάσμα του κόστους ενός αντίστοιχου μοντέρνου φακού. Όλο και περισσότεροι χρήστες αναζητούν ευκαιρίες τέτοιων φακών στο eBay ή σε άλλα sites ηλεκτρονικού εμπορίου (KEH, FredMiranda κ.α.). Για παράδειγμα, ο αγαπημένος μας 70-210mm zoom φακός Vivitar Series 1 κατασκευασμένος από την Tokina με σταθερό διάφραγμα f3.5 κόστισε μόλις 15 Ευρώ σε άριστη κατάσταση (συνήθως δεν ξεπερνά τα 50 Ευρώ στο eBay).  Ένας Helios 44-2 58mm f2.0 συνήθως δεν κοστίζει πάνω από 30 Ευρώ, Ενώ ένας Auto Revuenon 55mm f1.2 μπορεί να αποκτηθεί ακόμη και κάτω από 200 Ευρώ.

Σύμφωνοι, δεν έχουν την ταχύτητα του autofocus (κάτι που για όσους ασχολούνται κυρίως με το βίντεο είναι σχεδόν αδιάφορο). Σύμφωνοι, μερικοί από αυτούς τους φακούς δεν παρουσιάζουν εξαιρετική οξύτητα όταν χρησιμοποιούνται με ορθάνοικτο διάφραγμα. Πολλές φορές μάλιστα μπορεί να είναι ευαίσθητοι στις αντανακλάσεις (flare) σε κόντρα φωτισμό, ή να εμφανίζουν και άλλες οπτικές αδυναμίες (αστιγματισμό, χρωματικές εκτροπές) λόγω της ηλικίας τους ή λόγω του απλότερου οπτικού τους σχεδιασμού.

Κάποιες φορές, ωστόσο, τα παραπάνω οπτικά «ελαττώματα» αυτών των φακών (με την έννοια της κλασσικής φωτογραφίας) μπορούν να αποτελέσουν ένα παραπάνω βέλος στη φαρέτρα του καλλιτέχνη που συνειδητά επιλέγει να αποφύγει την τυποποιημένη και ψυχρή αποστείρωση ενός μοντέρνου φακού. Μπορεί, κάλλιστα, ο μοναδικός χαρακτήρας αυτών των φακών εποχής να δώσει καταπληκτικά αποτελέσματα όταν οι συνθήκες και το ύφος της φωτογράφισης ή λήψης βίντεο το επιτρέπουν. Μοναδικά στριφογυριστά μποκέ, αποτυπωμένα σαν σε καμβά με λαδομπογιά, vintage ζεστά χρώματα, πλούσιες αντανακλάσεις και ουράνια τόξα μπορούν να προκύψουν ήδη μέσα στην κάμερα, χωρίς να χρειάζεται να προσφύγει κανείς σε οποιαδήποτε ηλεκτρονική επεξεργασία αμφιβόλου αποτελέσματος.

Σε κάθε περίπτωση, οι φακοί αυτοί αποτελούν μάλλον την πιο σοφή επιλογή, αν όχι μονόδρομο, για το βίντεο με DSLR, δεδομένου ότι η ευκρίνειά τους υπερκαλύπτει κατά πολλές φορές τη FULL HD ανάλυση των 1920x1080 pixels, ίσως και το 4Κ, ενώ έχουν και πολύ μεγαλύτερο εύρος περιστροφής του δαχτυλιδιού για την εστίαση (focus throw). Αυτός είναι εξάλλου ο λόγος που χρησιμοποιούνται σε πολλές ανεξάρτητες παραγωγές ψηφιακού κινηματογράφου.

Η ιδιαιτερότητα του bokeh του Meyer Gorlitz Trioplan 100mm f2.8. Η έκδοση του φακού που έχουμε είναι η μεταπολεμική, από τη δεκαετία του '50. 

Ποιοί φακοί ταιριάζουν στη μηχανή μου και πώς να τους εφαρμόσω;

Αυτό που καθορίζει τη δυνατότητα προσαρμογής ενός φακού σε μια μηχανή είναι η απόσταση από το οπίσθιο μέρος του μέχρι τον ηλεκτρονικό αισθητήρα της κάμερας (το φιλμ παλαιότερα). Το λεγόμενο back flange distance. Η σωστή απόσταση back flange σε συγκεκριμένη κάμερα επιτρέπει σε ένα δεδομένο φακό να εστιάζει σωστά από την κοντινότερη απόσταση μέχρι και το άπειρο.

Στις περισσότερες σύγχρονες Canon DSLR μπορεί να εφαρμοσθεί άμεσα (χωρίς να απαιτούνται επιπλέον οπτικά στοιχεία που αλλοιώνουν την ποιότητα) πληθώρα παλαιών φακών με άρμοση Pentax M42, Olympus OM, Nikon F, Leica R, Contax Yashica, ή Praktica B. Με μικρές απλές μηχανικές μετατροπές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλοι ενδιαφέροντες φακοί όπως Pentax PK ή Exakta. Οι επιλογές για τις Nikon μηχανές είναι λιγότερες, αλλά η Nikon διαθέτει μια από τις καλύτερες σειρές manual φακών που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στα μοντέρνα σώματα. Αυτό που απαιτείται, σε κάθε περίπτωση, είναι ένας μετατροπέας (adapter) από την άρμοση του φακού στη μοντούρα της μηχανής (πχ. Μ42 σε EOS). Μάλιστα, μπορεί πλέον κανείς να βρει στο εμπόριο μετατροπείς καλής ποιότητας με ιδιαίτερα χαμηλό κόστος, έτσι ώστε να χρησιμοποιεί έναν μετατροπέα για κάθε φακό.

Στις mirrorless κάμερες (χωρίς καθρέπτη), όπως οι micro 4/3 από Panasonic και Olympus και τελευταία οι Sony (πχ NEX 5-N) μπορούν να εφαρμοσθούν πραγματικά όλοι οι φωτογραφικοί φακοί εποχής. Και αυτό δίνει ένα καταπληκτικό περιθώριο για πειραματισμούς και αναζητήσεις. Ιδιαίτερα, και πέραν των επιλογών που αναφέρθηκαν παραπάνω, οι παλαιότεροι Canon FD (ιδιαίτερα η σειρά L με την κόκκινη ρίγα) και Minolta MD αποτελούν εξαιρετικές επιλογές. 
Βέβαια, όλες αυτές οι δυνατότητες έχουν αυξήσει κατακόρυφα τη ζήτηση για παλαιούς φακούς και αντίστοιχα τις τιμές τους στην αγορά μεταχειρισμένων. Επομένως ο χρήστης καλείται πλέον να κάνει βαθύτερη έρευνα αγοράς πριν προχωρήσει.

Το ιδιαίτερο bokeh του Meyer Gorlitz Trioplan 100mm f2.8

Τι άλλο θα χρειαστώ;

Ωραία, πήραμε το φακό, τώρα πώς εστιάζουμε?

Για τις DSLR υπάρχουν δύο εναλλακτικές:

• Για τη φωτογραφία μπορούμε να αντικαταστήσουμε το θαμπόγυαλο της μηχανής μας με ένα τύπου split screen που είναι περισσότερο ακριβείας, όπως στις παλιές SLR
• Για το βίντεο όμως είναι απαραίτητο να εστιάζουμε με το LCD της μηχανής, επομένως χρειαζόμαστε ένα LCD viewfinder όπως το Zacuto Z-Finder Pro ή το LCDVF. Σε συνδυασμό με τη δυνατότητα zoom x10 της LCD οθόνης μπορεί κανείς να εστιάσει με μεγάλη ακρίβεια. Το μειονέκτημα βέβαια είναι η μεγαλύτερη κατανάλωση μπαταρίας, εφόσον η οθόνη LCD της κάμερας παραμένει αναμμένη συνεχώς.

Και πάλι βέβαια εδώ οι mirrorless μηχανές με καλό ηλεκτρονικό  viewfinder υπερτερούν των κλασσικών DSLR με καθρέπτη, καθώς μάλιστα πολλές νεότερες μηχανές διαθέτουν ηλεκτρονικά βοηθήματα εστίασης όπως focus peaking.

To flare του Meyer Gorlitz Primoplan 58mm f1.9

Φακοί που αξίζουν την προσοχή μας ανά εστιακό μήκος.

Η παρακάτω λίστα, χωρίς να φιλοδοξεί σε καμία περίπτωση να είναι πλήρης, περιλαμβάνει κάποιες ιδιαίτερες προτάσεις για φακούς εποχής που αξίζει ενδεχομένως να δοκιμάσει κανείς. Δεν αναφερθήκαμε καθόλου σε φακούς c-mount οι οποίοι με μικρές μετατροπές μπαίνουν σε σώματα Mirrorless, ή/και σε φακούς μεσαίου και μεγάλου φορμά που μπορούν με μικρές μηχανικές εγχειρήσεις να τοποθετηθούν σε σώματα DSLR |(βλ. Zeiss Biometar Pentacon 6, ή Petzval lens). Οι επιλογές αμέτρητες…

1. Ευρυγώνιοι

• Zenitar 16mm f2.8 fisheye (M42 ή Nikon) όχι ιδιαίτερα οξύς αλλά οικονομικός και καλή λύση για ευρυγώνιο σε crop sensor κάμερα. Ο οικονομικότερος fisheye για σώμα full frame.
• Tamron SP adaptall 17mm f3.5 (adaptall). Από τους  οξύτερους για τα χρήματά του.
• Mir 20M 20mm f3.5 (M42). Μια πολύ καλή λύση ως υπερευρυγώνιος και σχετικά οικονομικός.
• Leica R 21mm F4.0 Super-Angulon Ακριβός αλλά οξύτατος.
• Carl ZEISS Jena DDR FLEKTOGON 20mm F2.8 MC (M42)
• Carl Zeiss Jena Flektogon 25mm f 4.0 (Exakta)
• Vivitar 24mm f2.0 από Kiron ή Komine (Olympus OM) από τους πιο οικονομικούς φωτεινούς ευρυγώνιους., Soft στο f2.0 αλλά καλός από f2.8 και πάνω.
• Vivitar Series 1 28mm f1.9 από Tokina (Μ42 ή Olympus) με ασυνήθιστο μποκέ τύπου zoom σε ανοικτό διάφραγμα, οξύς σε κλειστά διαφράγματα. Μοναδική πρόταση για το ασυνήθιστο μποκέ του.
• Vivitar 28mm f2.0 Close Focus από Komine (Μ42 ή Olympus) οξύς και Macro σε κλίμακα 1:4
• Leica R Elmarit 28mm f2.8 Ακριβός αλλά από τους οξύτερους
• Mir 24-N 35mm f2.0 (M42) οικονομικός, οξύς, φωτεινός, με close focus. Από τις καλύτερες επιλογές στα 35mm.
• Nikkor 35mm f1.4 (Nikon) Πολύ καλός και φωτεινός φακός. Ιδανικός σε σώματα με αισθητήρα APS-C
• Asahi Super Takumar 35mm f2.0. Όλη η σειρά Super Takumar αξίζει τον κόπο για το ιδιαίτερο look που δίνει.
• Zeiss Distagon T* 35mm f2.8 (Contax Yashica) Απλά θρυλικός
• Leica R Summicron 35mm f2.0 Ακριβός αλλά Leica

Μοναδικό Swirly zoom bokeh και flare του Vivitar Series 1 28mm f1.9 (Tokina)

2. Normal

• Asahi Super Takumar 50mm f1.4 (M42). Κλασικός. Ο Super Takumar έχει μια μοναδικά ονειρική εικόνα στο f1.4 και ιδιαίτερο μποκέ, ο SMC Takumar είναι οξύς παντού.
• Chinon (ή Auto Revuenon, ή Porst, ή Yashica) 50mm f1.4 (M42) ο θρυλικός Baby Tomioka από την ομώνυμη Γιαπωνέζικη εταιρία. Από τα καλύτερα Value for money.
• Auto Revuenon 55mm f1.2 (M42 ή Pentax PK). Ο Μ42 είναι από την γιαπωνέζικη εταιρία θρύλο Tomioka και είναι συλλεκτικός, φθάνοντας πλέον και τα 700Ευρώ στο eBay, ο Pentax K βασίζεται στην ίδια οπτική συνταγή και είναι από την Cosina, από τους πιο αξιόλογους f1.2 στα χρήματά του (~200Ευρώ).
• Olympus OM 50mm f1.4. Κλασικός. Πολύ κοντά στον Super Takumar σε χαρακτήρα και τιμή.
• Pentacon Electric 50mm f1.8 (M42). Από τους πιο οικονομικούς 50mm. Πολύ κοντινή εστίαση, σχεδόν macro. Χαμηλό κοντράστ. Ιδανικός για flat εικόνα.
• Helios 44-2 58mm f2.0 (M42). Από τους πιο οικονομικούς φακούς. Σε full frame έχει ένα ωραίο στριφογυριστό μποκέ λόγω αστιγματισμού. Ρωσική αντιγραφή του Zeiss Biotar.
• Meyer Optik Primoplan 58mm f1.9 (M42).  2 φακοί σε έναν. Μοναδικά «ζωγραφικά» μποκέ με υφή και παστέλ χρώματα, και απίστευτα flares σε ανοικτά διαφράγματα, πολύ οξύς σε κλειστά διαφράγματα. Συνεχής μεταβολή ίριδος. Από τους αγαπημένους μας. Η τιμή του ανεβαίνει συνεχώς στην αγορά μεταχειρισμένων.
• Contax Zeiss 50mm f1.4 T* (Contax Yashica, Nikon) Αρκετά οξύς, με υψηλό κοντράστ.
• Nikkor 50mm f1.2 (Nikon) Από τις καλύτερες επιλογές σε f1.2.
• Leica R Summicron 50mm f2.0
• Leica R Summilux 50mm f1.4 Θρυλικός φακός, οξύς παντού και πάντα δίνει βάθος τρίτης διάστασης. Ο φακός με τις ηλεκτρονικές επαφές (ROM) μπορεί να ξεπεράσει και τα 3.000Ευρώ στην αγορά μεταχειρισμένων. Σίγουρα υπάρχουν οικονομικότερες λύσεις.

Swirly Bokeh από τον "κλασσικό" Helios 40-2 58mm f2.0 από την ρώσικη KMZ

3. Τηλεφακοί

• Zeiss Biotar 75mm f1.5 (Exacta, M42) Συλλεκτικός. Από τους πιο ακριβούς φακούς με μοναδικό μποκέ και οξύτητα. Στο πιο ανοιχτό διάφραγμα είναι πολύ οξύς μόνο στο κέντρο δημιουργώντας πολύ ενδιαφέροντα πορτρέτα. Η παλαιότερη προπολεμική έκδοση του φακού είναι περιζήτητη. Ένας πραγματικός θρύλος!
• Helios 40-2 85mm f1.5 (M42) Ρωσική αντιγραφή του Zeiss Biotar. Μοναδικός. Καταπληκτικά πορτρέτα, οξύς με μοναδικό στριφογυριστό μποκέ λόγω αστιγματισμού, ωραία flares και χαμηλό κοντράστ. Λόγω της μεγάλης ζήτησης, ο φακός αυτός παράγεται εκ νέου στη Ρωσία με πολλές αρμόσεις, ακόμη και για Nikon, ενώ η τιμή του έχει πέσει λίγο. Αν βρείτε ένα καλό κομμάτι μην το αποχωριστείτε…
• Jupiter-9 85mm f2.0. Από τους πιο οικονομικούς και πιο μικρούς φακούς πορτρέτου. Όμορφα Soft ανοικτός για ωραία πορτρέτα, και με πολύ flare. γίνεται πολύ οξύς σε κλειστά διαφράγματα. Αρκετά κινηματογραφικός φακός.
• Contax Zeiss 85mm f1.4 T* (Contax Yashica, Nikon) Πολύ Οξύς, με υψηλό κοντράστ. Από τους καλύτερους ακόμη και με τις μοντέρνες προδιαγραφές. Η Γερμανική του εκδοχή έχει την ίριδα με το χαρακτηριστικό σχήμα Ninja star που δίνει μοναδικό μποκέ στα highlights. Την προτιμούμε.
• Asahi Super Takumar 85mm f1.9. Συμπληρώνει όμορφα τη σειρά των Super Takumar.
• Olympus OM 85mm f2.0. Πολύ όμορφα πορτρέτα.
• Leica R Summilux 80mm f1.4 Ακριβός αλλά Leica. Αξίζει αν έχει κανείς τη σειρά R.
• Leica R Elmarit 90mm f2.8 θρυλικός με αντίστοιχη τιμή.
• Meyer Trioplan 100mm f2.8. Ιδιαίτερος φακός. Με ανοικτό διάφραγμα είναι soft-ονειρικός αλλά έχει μοναδικό χαρακτηριστικό «ζωγραφικό» μποκέ με ιδιαίτερη έμφαση στα highlights (κύκλους) και όμορφα vintage χρώματα. Γίνεται οξύς σε πιο κλειστά διαφράγματα. Όμως όλοι τον χρησιμοποιούν κυρίως με ανοικτό διάφραγμα!
• Tair 11-A 135mm f2.8. Κλασικός φακός. Οξύς με χαμηλό κοντράστ και πολύ απαλό μποκέ. Στιβαρή κατασκευή με πολλές λεπίδες στο διάφραγμα συνεχούς μεταβολής.
• Asahi Super Takumar 135mm f3.5. Από τους πιο μικρούς 135mm φακούς. Πολύ καλός.
• Auto Makinon 135mm f2.4. Σπάνιος. Καμία σχέση με τον ομότιτλο f2.8 φακό. Έχει διπλό δαχτυλίδι για κοντινότερη (macro) εστίαση.
• Vivitar Series 1 135mm f2.3 από την Komine. Πολύ φωτεινός, με κάποιες όμως χρωματικές εκτροπές στο ανοικτό του διάφραγμα.
• Chinon 200mm f3.5. Αξιόλογος για τα χρήματά του
• Vivitar Series 1 200 f 3.0 από την Komine. Πολύ φωτεινός. Καλός και για Macro λόγω του close focus.
• Leica R APO Summicron 180mm f2.0 Πολύ καλός.
• Asahi Super Takumar 300mm f6.3. Πολύ τίμιος για τα χρήματά του.
• MTO 11-CA 1000mm f11 Από τους καλύτερους κατοπτρικούς και τους λίγους σε αυτή την εστιακή απόσταση, μαζί με τον εντυπωσιακότερο πρόγονό του Rubinar Makro 1000mm f10 ο οποίος ως macro εστιάζει από τα 4μέτρα απόσταση! Είναι ουσιαστικά ένα μικρό τηλεσκόπιο. Οι φωτογραφίες του φεγγαριού γίνονται παιχνιδάκι…

"Busy" Bokeh από τον Meyer Gorlitz Trioplan 100mm f2.8

4. Zoom

• Vivitar Series 1 28-90mm f2.8-3.5 macro από την Komine. Από τους πιο οξείς φακούς. 1 touch zoom με σχεδόν σταθερό διάφραγμα.
• Vivitar Series 1 70-210mm f3.5 macro από την Tokina. Καταπληκτικό value for money. 1 touch zoom. Από τους 4 της σειράς η επιλογή μας είναι γιαυτόν της Tokina. Μας αρέσει επίσης και ο Vivitar Series 1 της Komine για την οξύτητά του.
• Cosina (ή Promaster) 19-35 f3.5-4.5 από τους οικονομικότερους zoom ευρυγώνιους σε full frame με λίγο vignetting και παραμόρφωση.
• Vivitar Series 1 35-85mm f2.8 από την Kiron πολύ ενδιαφέρων φακός για τα χρήματά του.

Vivitar Series 1 70-210mm f3.5 macro από την Tokina

5. Macro

• Kiron (Lester Dine) 105mm f2.8 1:1 macro. Θρυλικός φακός οδοντιάτρων. Από τους καλύτερους macro όλων των εποχών.
• Tokina 90mm f2.5 1:2 Macro. Εξίσου περιζήτητος. Ονομάζεται και Bokina από το καταπληκτικό ομαλό μποκέ του. Από τους καλύτερους macro όλων των εποχών. Πηγαίνει στο 1:1 με ειδικό extender.

Flare από τον Macro Kiron (Lester Dine) 105 f2.8

Vintage vs Modern: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα

Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία των παλαιών manual φακών:

Κλείνοντας, πρέπει να τονιστεί ότι, όταν κανείς αποφασίζει να ασχοληθεί με τους παλαιούς manual φακούς θα πρέπει να γνωρίζει ότι η αγορά νέων τέτοιων φακών είναι άκρως εθιστική! LBA ή Lens Buying Addiction είναι ο αγγλικός όρος που χαρακτηρίζει την κατάσταση του υποψήφιου αγοραστή όταν βλέπει ότι μπορεί να αποκτήσει άλλον ένα κλασικό φακό σε τιμή ευκαιρίας. Αυτό μπορεί να καταλήξει σε μια πολύ όμορφη συλλογή, αλλά τις περισσότερες φορές δεν είναι αυτό το αρχικό ζητούμενο. Αντίθετα, με τους μοντέρνους φακούς, το πιο απαγορευτικό, ως επί το πλείστον, κόστος απόκτησής τους μας αναγκάζει να περιορίσουμε περισσότερο τις επιλογές μας. 

Μοιραστείτε μαζί μας, παρακάτω, τις εμπειρίες που είχατε με συγκεκριμένους vintage φωτογραφικούς φακούς, ώστε να εμπλουτίσουμε τη λίστα. Εμείς πάντως, ως Arte Cinematica, χρησιμοποιούμε τους vintage φακούς για την φωτογράφιση και κινηματογράφηση σε κάθε ευκαιρία, και κυρίως στο video γάμου. Πολλές από τις δουλειές μας έχουν κινηματογραφηθεί σχεδόν εξολοκλήρου με vintage manual φακούς...